Powstanie i działalność Szkoły Podstawowej w Woli Dębowieckiej w latach 1905-1945

 Parafia Załęże powstała w latach osiemdziesiątych XIII wieku. Pod koniec XIV wieku do parafii włączono Wolę Dębowiecką. Z dokumentów wynika, iż w 1595 roku istniała szkoła w Załężu. Nauczycielem był Paweł. Jak wynika ze sprawozdań po wizytacjach biskupich, szkoła funkcjono wała jeszcze w 1608 r. i 1618 r. Być może do szkoły tej uczęszczała także młodzież z Woli Dębowieckiej. W XVIII wieku nastąpił kryzys szkolnictwa w tym regionie Na początku XIX wieku w parafii nie było budynku szkolnego, który uległ zniszczeniu, ale naukę prowadzono na plebani. W 1852 roku wybudowano w Załężu budynek szkolny wraz z mieszkaniem dla nauczyciela. Uczono w tej szkole dzieci z całej parafii. Szkoła ludowa w Załężu została ufundowana dnia 2 kwietnia 1857 roku. Jednak przez kilka lat z powodu ubóstwa mieszkańców nauka się nie odbywała. W 1867 roku c.k. Krajowa Rada Szkolna rozpisała konkurs na nauczyciela w Załężu. Został wybrany i mianowany Ferdynand Kowalski. Objął obowiązki nauczyciela i czynnego organisty dnia 19 sierpnia 1868 roku. Na początku listopada po przygotowaniu budynku szkolnego rozpoczęto naukę. Patronem tutejszej szkoły został św. Stanisław Kostka. Naukę w nowym budynku rozpoczęto 16 listopada, zaś pierwszy egzamin przeprowadzono 2 marca 1869 roku. Po śmierci nauczyciela nauka się nie odbywała. W wyniku kolejnego konkursu posadę objął Jan Władyka. Uczył cztery lata. W ciągu kolejnych lat nauczyciele zmieniali się bardzo często. Po przemianie szkoły trywialnej na etatową, władze nakazały obu gminom (Załężę i Wola Dębowiecką) wybudować nowy budynek szkolny. Pozyskano na ten cel środki finansowe, plac pod budowę podarował właściciel Woli Dębowieckiej i Załęża, pan Seweryn Stawiarski. Do nowej szkoły uczęszczały dzieci z całej parafii. W radzie szkolnej gminnej zasiadali przedstawiciele obu wsi i podejmowali wspólnie decyzje dotyczące funkcjonowania szkoły,a także ją finansowali. W grudniu 1904 roku odbyła się rozprawa konkurencyjna w starostwie w Jaśle w sprawie budowy nowej szkoły w Woli Dębowieckiej. Inspektor Ciejka uznał, że powinna powstać szkoła w Woli Dębowieckiej ze względu na bardzo trudne warunki nauki dla uczniów i nauczyciela. Rada okręgowa od 1 września utworzyła klasę nadetatową, o czterech stopniach naukowych,eksponowaną z Załęża. Nauczycielem tymczasowym tej klasy został Aleksander Pykosz, a robót ręcznych uczyła jego żona., Władysława Pykoszowa.. Nauczycielem kierującym był Stanisław Sochacki ze szkoły w Załężu. Ponieważ nie było budynku szkolnego, nauka odbywała się w domu chłopskim. Za wynajęcie sali i mieszkania dla nauczyciela gmina płaciła 200 koron rocznie.Brak budynku i podstawowych pomocy dydaktycznych znacznie utrudniał pracę nauczyciela. W sprawozdaniu o stanie szkoły zapisano: „ Brakuje w szkole następujących przyborów wszystkichjakie tylko mogą być Mieszkańcy wsi postanowili więc wybudować szkołę. Wójt, Jan Ryżowicz przedstawił projekt na zebraniu wiejskim. Były głosy popierające, lecz nie wszyscy się na ten projekt zgadzali. Ówczesny dziedzic, pan Walerian Stawiarski podarował gminie karczmę a zarazem miejsce na budowę szkoły. Środki finansowe pozyskano ze sprzedaży budynku karczmy oraz ze sprzedaży tzw. „nawsi", a także wprowadzono składkę przy podatku. Plany były przygotowane na szkołę murowaną, wybudowano jednak drewnianą. Uroczystego poświęcenia szkoły dokonał ksiądz proboszcz z Załęża. dnia 23 października 1906 roku. W kilka dni po uroczystości w budynku szkolnym zamieszkał nauczyciel i rozpoczęła się nauka. Szkoła nosiła nazwę - Szkoła Ludowa w Woli Dębowieckiej. W roku szkolnym 1905/1906 do szkoły uczęszczało 122 uczniów, a na naukę dopełniającą 33. W latach 1906-1907 nauka odbywała się tylko w jednej sali, ponieważ druga nie była ukończona z powodu braku funduszy. Gdy uzyskano na ten cel odpowiednie środki, ukończono drugą salę i od 15 listopada 1907 roku nauka odbywała się w dwóch salach. W budynku znajdowało się także mieszkanie dla nauczyciela. Gmina zapewniała opał na zimę. W 1907 roku dozorcą szkoły był naczelnik gminy, Mikołaj Kurdziel. Szkoła w Woli Dębowieckiej była pospolitą 1- klasową, uregulowaną, mieszaną. Liczyła dwie klasy-jedną etatową i jedną nadetatową. Odbywała się także nauka dopełniająca. Lekcje wykładano po polsku. Uczono gimnastyki i robót ręcznych. Nauka odbywała się w dwóch salach lekcyjnych Zatrudniono dwoje nauczycieli. Szkoła była bardzo słabo zaopatrzona w pomoce dydaktyczne. Nie istniała biblioteka ani dla uczniów, ani dla nauczyciela. Był ogród szkolny, lecz brakowało poletka doświadczalnego. W 1908 roku dotychczasowy nauczyciel, Pykosz Aleksander, został przeniesiony do Dobryni, a kierownictwo Szkoły Ludowej w Woli Dębowieckiej objął krakowianin z pochodzenia, Karol Kostka. Siłą pomocniczą mianowano jego żonę, Marię Honoratę Kostkową. Kierownik był człowiekiem energicznym, który w dużej mierze przyczynił się do aktywizacji społeczności wiejskiej. W 1908 roku założył kasę Stefczyka, zawiązał straż pożarną, wysłał na kurs pożarniczy dwóch gospodarzy, został kierownikiem Kółka Rolniczego. Wystarał się także o subwencje dla niektórych gospodarzy na budowę cementowych, gnojownic. Zakładał sady przy gospodarstwach. W szkole w Woli Dębowieckiej pracował do rozpoczęcia I wojny światowej. Zmieniały się warunki pracy nauczycieli. Wg sprawozdania w 1909 roku funkcjonowała biblioteka szkolna dla nauczycieli i uczniów. Książki wypożyczano w każdą sobotę. Istniał ogród szkolny z 14 szczepami. Nauczyciel posiadał 1/5 części morga ogrodu dla użytku własnego i nauki dzieci szkolnych. W 1911 szkoła nosi nazwę - Szkoła ludowa pospolita, 2 klasowa mieszana. Istnieją dwie klasy etatowe. Nauka odbywa się półdziennie. Prowadzona była także nauka dopełniająca. Po odejściu St. Kostki posadę nauczyciela objął Wilhelm Zaufał. Pracował on tylko kilka miesięcy. Później uciekł za granicę Galicji, został wcielony do armii austriackiej, a po upadku Austrii służył w armii polskiej. Siła pomocniczą był nauczyciel Świst, powołany do wojska zginał na froncie rosyjskim. Z powodu wybuchu I wojny światowej nauka została przerwana na kilka miesięcy. W maju 1915 roku posadę nauczyciela objął Aleksander Misiołek z Dębowca, a siłą pomocniczą była p. Władysława Gibczyńska z Jasła. 12 grudnia 1924 roku nastąpiła reorganizacja dwuklasowej publicznej szkoły powszechnej mieszanej na dwuklasową publiczną szkołę mieszaną. W roku 1926/ 27 z powodu braku przepisowej liczby dzieci, zabrano jedna siłę nauczycielską i przemianowano tutejszą szkołę z dwu na jednoklasową. W następnych latach stopień organizacyjny się nie zmienił. W 1935 roku była to szkoła o jednym nauczycielu, który uczył 99 dzieci. Naukę prowadzono w 2 kompletach, tj. oddział I z II i oddział II z IV. Religii też uczył nauczyciel do 1936 roku, a później nauczał jej ks. Stanisław Sondej. W następnych latach stopień organizacyjny pozostał taki sam, mimo że wzrastała liczba dzieci. Jeden nauczyciel uczył 105 dzieci. Wykorzystywano tylko jedną salę lekcyjną. Lekcje odbywały się od godziny ósmej rano do czternastej. Religii uczył ksiądz proboszcz z Załęża. Szkoła borykała się z trudnymi warunkami finansowymi. Gmina zobowiązana była do pokrycia 10% wydatków, resztę miał pokrywać szkolny fundusz krajowy. W praktyce gmina musiała płacić 30%, ponieważ Rada Szkolna Krajowa zmniejszyła potrzeby szkolne, mimo że były dwie sale lekcyjne i wzrosła cena drewna opałowego. Mieszkańcy wsi wystosowali list do posła w tej sprawie. W latach międzywojennych ze względu na trudne warunki życia na wsi bardzo często zmieniała się obsada nauczycielska. Nauczyciele narzekali na brak odpowiedniego mieszkania, wrogość ze strony wsi i panującą drożyznę artykułów żywnościowych. Jednym z nauczycieli dłużej pracujących w tym czasie był Stanisław Hudyka., który założył kronikę szkolną i jemu to zawdzięczamy informacje o początkach jej działalności, w 1926 roku założył Drużynę Bartoszową, aby zorganizować obchody Konstytucji 3 Maja; Był także inicjatorem założenia Koła Młodzieży (30 chłopców i 25 dziewcząt). Koło odegrało kilkanaście przedstawień i urządziło kilka zabaw na własne cele. Młodzi, postępowi gospodarze założyli spółdzielnię „Jedność". Młodzież szkolna często urządzała przedstawienia, a za uzyskane pieniądze kupowano książki do biblioteki. W 1921 roku po raz pierwszy wystawiono jasełka. Na zakończenie roku szkolnego odbywały się popisy uczniów, na które zapraszano rodziców oraz rozdawano nagrody dla najlepszych. Często fundatorem nagród był zarząd gminy lub rada szkolna miejscowa. Rok szkolny 1939/40 rozpoczął się dopiero 19 grudnia ze względu na działania wojenne. Szkoła została zajęta przez wojska niemieckie. W styczniu zawieszono naukę z powodu silnych mrozów. Początkowo wszystkie klasy uczył jeden nauczyciel, a później zatrudniono siłę pomocniczą. W zimie nauka odbywała się tylko w jednej klasie, ponieważ w drugiej nie było pieca. Rok szkolny 1941/42 przedłużono do 14 lipca. Ferie rozdzielono na letnie i jesienne. Na wiosnę 1942 roku naprawiono płot siatkowy i szkołę gruntownie odczyszczono.. Na budynku zawieszono tablicę z nazwą szkoły w języku niemieckim i polskim. Z powodu zimna zawieszano zajęcia. W czasie wojny uczyło 2 nauczycieli. Od 9 września 1944 roku obie izby szkolne oraz pokój kierownika szkoły zajęły wojska niemieckie. We wsi kwaterowało wojsko. Z tego powodu do 9 lutego 1945 roku nastąpiła przerwa w nauce. W czasie ofensywy 15 stycznia 1945 roku wieś była ostrzeliwana przez artylerię i samoloty. Na budynek szkolny spadły bomby, które podziurawiły dach, przebiły sufity i powybijały szyby. 9 lutego 1945 roku rozpoczęto naukę w jednej wyremontowanej klasie. Nauka trwała do 15 lipca. Po II wojnie światowej rozpoczął się nowy etap w życiu szkoły, która pełniła i pełni do dzisiaj bardzo ważną rolę nie tylko edukacyjną w środowisku.

 Bibliografia:

Kronika Szkoły Podstawowej w Woli Dębowieckiej

Kronika Szkoły Podstawowej w Załężu                                                   Materiały uzyskane w Archiwum miasta Jasła  

                              Opracowała: mgr Irena Brągiel Kurcz